Psycholog

Złość u dzieci – po co jest i co można zrobić by pomóc dziecku?

Emocje w życiu codziennym pełnią różne funkcje. Służą nam do komunikowania się między sobą, a także do przetrwania. Złość jest emocją, która czasami towarzyszy każdemu z nas niezależnie od wieku. Nie lubimy jej czuć, jednak warto zauważyć, że jest ona potrzebna tak, jak każda inna emocja. Pojawia się wtedy gdy napotykamy przeszkodę w dążeniu do jakiegoś celu, informuje, że ktoś przekracza nasze granice. Dzięki złości dochodzi do mobilizacji energii. Wówczas dążymy do tego by pokonać trudność, zmienić sytuację, w której się znaleźliśmy. 

Złość bywa odbierana jako coś negatywnego, ze względu na to, że wyrażana bywa poprzez niewłaściwe zachowanie, także agresywne. Nie musi jednak tak być. Dzieci dopiero uczą się jak regulować emocje. Zdarza im się wpadać w złość, zachowywać się niewłaściwie, płakać kiedy nie ma ku temu wyraźnego powodu. Dorośli powinni pomagać dzieciom zrozumieć co dzieje się z nimi w trudnych chwilach, kiedy doświadczają złości i innych trudnych emocji oraz uczyć je, jak mogą sobie wtedy poradzić. 

Emocje można regulować poprzez reagowanie już wtedy kiedy emocja jeszcze nie zdążyła się pojawić albo jej intensywność jest jeszcze niska. Czyli np. kiedy na podstawie doświadczenia w podobnej sytuacji możemy chcieć uniknąć sytuacji, która wywoła w nas nieprzyjemne emocje lub przekierować uwagę na coś innego, przyjemniejszego. 

Radzić sobie z emocjami można również za pomocą tłumaczenia sobie sytuacji, która wywołała przykre emocje. Chodzi o to by inaczej spojrzeć na dane wydarzenie, czyli zmienić sposób myślenia o nim. Pozwala to wpłynąć na związane z tym nim uczucia.

Co opiekun może zrobić, by pomóc dziecku poradzić sobie z silnymi emocjami, w tym ze złością?

Akceptować emocje dziecka.

Zaproponować konkretny sposób. Może to być aktywność fizyczna (np. bieganie), rysowanie emocji, ściskanie gniotka, przytulenie.

Zaproponować powolne uważne oddychanie, które warto ćwiczyć z dzieckiem regularnie – można zaangażować do tego wyobraźnię dziecka, np. by dmuchało tak jakby chciało zrobić dużą bańkę mydlaną.

Rozmowa o emocjach dziecka: co czuje (można pomóc dziecku nazwać), co się dzieje w jego ciele – może to pomóc w rozpoznawaniu emocji przez dziecko i możliwości szybszego zareagowania w przyszłości – nim złość będzie bardzo silna.

W przypadku złości o wiele łatwiej jest zareagować kiedy jeszcze się ona nie rozwinie.

Należy pamiętać by zadbać również o swoje reakcje i zachowanie spokoju oraz o stabilne środowisko.

Ciekawym pomysłem dla dzieci powyżej 4-tego roku życia jest także tzw. „pozytywna przerwa”. Nie należy mylić jej z odosobnieniem dziecka za karę, co zdecydowanie nie jest dobrą metodą. Pozytywna przerwa to czas na uspokojenie się przez dziecko w miejscu, stworzonym razem z opiekunami, w którym znajdują się przedmioty, które w przyjemny sposób pomogą mu się zrelaksować, np. zabawki, książki. Udanie się w to miejsce powinno być decyzją dziecka, a nie opiekuna. Można dziecku je zaproponować, ale nie można do tego zmuszać. Warto również zaproponować swoje towarzystwo w tym miejscu.

Jeśli dochodzi u dziecka do wybuchu złości i zaczyna ono zachowywać się niewłaściwie ze względu na odmowę czy wyznaczanie przez opiekuna zasad innych niż chciałoby dziecko nie powinniśmy mu ulegać. Należy być konsekwentnym. Ulegając sprawilibyśmy, że dziecko ponawiałoby te zachowania, bo dzięki nim osiąga to co chce.

Nie należy dziecka karać za doświadczanie złości i innych silnych emocji, a także natychmiast podejmować działań by wyciszyć nieprzyjemne emocje. Nie chodzi tu o pozostawienie dziecka samemu w obliczu trudnej sytuacji i oczekiwaniu, że samodzielnie sobie poradzi. Musimy po prostu pozwolić mu poczuć i wyrazić emocje, jednocześnie będąc przy dziecku, służyć mu odpowiednim wsparciem.

Warto rozmawiać z dzieckiem o tym co ono czuje oraz o tym jak my się czujemy, a także omawiać sytuacje, które wywołują różne emocje. W przypadku gdy dziecko pod wpływem złości zachowało się niewłaściwie również należy to z nim umówić, koncentrując się przy tym także na uczuciach osób, które uczestniczyły w danej sytuacji. Można również opracować z dzieckiem plan działania na podobną okoliczność kiedy będzie doświadczało silnych emocji.

By zapobiegać wybuchom złości oraz rozwijać umiejętności regulacji emocji warto wspólnie z dzieckiem czytać książki i oglądać bajki edukacyjne, a następnie omówić reakcje bohaterów i zastanowić się czy były one właściwe i pomocne.

Należy pamiętać, że używanie komunikatów typu: „uspokój się” nie pomoże dziecku się uspokoić. Nawet jeśli dziecko będzie wyglądało jakby się uspokoiło to wewnętrznie pozostanie ono fizjologicznie pobudzone. Dzieci nie posiadają jeszcze wystarczających umiejętności, by samodzielnie radzić sobie z doświadczanymi trudnymi emocjami. Ta umiejętność rozwija się stopniowo, dlatego tak istotne jest by osoby najbliższe pomagały ją dziecku nabywać.

Bibliografia:

-Osowiecka M., Modzelewski P. (2017.) Rola regulacji emocji u dzieci i młodzieży. Czasopismo Pedagogiczne

-Janowski M. (2005.) Radzenie sobie z lękiem, smutkiem i złością. Uniwersytet Śląski w Katowicach.

-Nelsen J., Erwin C., Duffy R. A. (2023.) Pozytywna dyscyplina dla przedszkolaków. Wydanie II. s.122-130.

-https://studiopsychologiczne.com/blog/zlosc-u-dzieci-jak-ja-zrozumiec-i-pomoc-dziecku-ktore-sie-zlosci/

Potrzeby psychiczne dzieci w wieku przedszkolnym.

Potrzeby napędzają nas do działania. Dziecko, tak jak osoba dorosła, ma swoje potrzeby, a zadaniem jego opiekunów jest dostrzeżenie ich i adekwatne reagowanie. Ważne jest stworzenie środowiska, które będzie oparte na pozytywnej relacji dziecka z opiekunem, gdyż dziecko realizuje swoje potrzeby głównie na bazie relacji z bliskimi opiekunami: rodzicami ale także wychowawcami.

Do psychicznych potrzeb dziecka zalicza się potrzeby poznawcze, emocjonalne i społeczne. Artykuł ma na celu poruszenie kwestii najważniejszych potrzeb psychicznych dziecka.

Jedną z podstawowych potrzeb dziecka jest potrzeba bezpieczeństwa, która odnosi się nie tylko do bezpieczeństwa fizycznego, np. posiadania dachu nad głową, ale także do komfortu psychicznego. Potrzebę bezpieczeństwa dziecko zaspokaja poprzez fizyczny kontakt z opiekunem, np. poprzez przytulanie. W obliczu trudnych sytuacji poczucie bliskości pomaga mu się uspokoić. Również stały rytm daje dziecku poczucie bezpieczeństwa. Bardzo ważne jest także wyznaczanie jasnych, przewidywalnych zasad.

Dziecko potrzebuje również uwagi bliskich dorosłych ze swojego otoczenia, co widoczne jest w sytuacjach życia codziennego, np. podczas zabawy, Robi to poprzez wołanie, upewnianie się czy rodzic na nie patrzy, a także oczekując słów uznania za swoje działania. Dziecko musi czuć zainteresowanie ze strony rodziców tym co robi. Niektóre dzieci zachowują się nieodpowiednio po to by uzyskać uwagę od rodzica. Warto w takim przypadku wygospodarować i umówić się z dzieckiem na specjalny czas, który opiekun razem z nim spędzi poświęcając mu pełna uwagę. 

Mały człowiek potrzebuje także czuć, że jest bezwarunkowo akceptowany i że przynależy. Opiekunowie nie powinni go lekceważyć ani krytykować. Należy poważnie traktować dziecko, co ma wpływ na kształtowanie się u niego pozytywnej samooceny. Przedszkolak dopiero nabywa wszystkie umiejętności, w związku z czym nie potrafi robić ich jeszcze idealnie. Opiekunowie powinni doceniać starania dziecka i w odpowiedni sposób przekazywać mu informacje zwrotne. Dziecko pragnie być dostrzegane przez dorosłych i doceniane. 

Nietrudno dotrzeć także potrzebę eksploracji, która najsilniejsza jest właśnie w dzieciństwie. Dziecko dąży do tego by za pomocą zmysłów poznawać otaczający go świat, w czym kluczową rolę mają osoby dorosłe, niejednokrotnie służące odpowiedzią na intrygujące dziecko pytania. Zadaniem opiekuna jest towarzyszenie dziecku w zdobywaniu wiedzy o otaczającym go świecie, zachęcanie go, wyrażanie podziwu, ale także dbanie o jego bezpieczeństwo oraz odpowiedniego poziomu stymulację. 

W dzieciństwie wyraźna jest także potrzeba samodzielności, którą obserwuje się już u dwulatków. Zadaniem dorosłych jest umożliwić dziecku realizowanie tej potrzeby, jednocześnie dbając o jego bezpieczeństwo. Należy pamiętać by nie wyręczać dziecka w czynnościach, które może samodzielnie wykonać. 

Należy mieć na uwadze, że doświadczenia z najmłodszych lat, w tym także sposób zaspokajania potrzeb wpływają na ukształtowanie się osobowości dziecka. Niezaspokajanie potrzeb może prowadzić między innymi do zachowań agresywnych lub do regresji czyli powrotu do zachowań charakterystycznych dla poprzednich etapów rozwoju, nieadekwatnych do wieku. Nierzadko zdarza się jednak, że potrzeby dziecka kłócą się z obowiązującymi zasadami, a także z obowiązkami, takimi jak np. chodzenie do przedszkola. W takim przypadku dziecko doświadcza silnych i nieprzyjemnych emocji, a zadaniem opiekunów jest pomóc mu poradzić sobie z nimi. Jako dorośli powinniśmy również nazywać rozpoznawane u dziecka potrzeby, tak by mogło ono się tego nauczyć, co pomoże mu w przyszłości je rozumieć i o nich informować.

Bibliografia:

• Ciechomska M. Ciechomski M. (2016.) Potrzeby psychiczne dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Śmiechowska-Pietrvskij (red.) Dzieci z trudnościami adaptacyjnymi w młodszym wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW. 
• Stachyra J. (2000.) Wpływ rodziny na kształtowanie się osobowości dziecka. Muzeum Historii Polski. Sympozjum 4/2(7), 85-104.
• Steinke-Kolembka J. (2017.) Dodaj mi skrzydeł! Jak rozwijać u dzieci motywację wewnętrzną? Wydawnictwo Edgard.
• https://olgarymkiewicz.pl/mechanizmy-obronne/